بوی بهشت می دهد این نازنین زمین!
قول داده بودم از سفر قبلی کربلایم برایتان مطلب بنویسم که فرصت نشد، تا این که خدا قسمت کرد و هفته گذشته نیز مجدداً به این سفر دعوت شده و دعاگوی همه شما بودم. حال می خواهم از هر دو سفر برایتان بنویسم. از آن جا که حقیر در این دو سفر به عنوان مدیر راهنما در خدمت زائرین اباعبدالله(ع) بودم، شاید برخی خاطراتم برای کسانی که قصد ورود به این عرصه را دارند، مفید باشد و البته تا کسب تجربه های بالاتر و والاتر راه زیادی در پیش دارم که باید پیموده شود. همین جا از همه کسانی که در این زمینه تجربه ای دارند و فرصت می کنند، خواهش می کنم در بخش نظرات، برایم از تجاربشان بنویسند. این بار هم سعی بر این دارم که مطالبم را دسته بندی کنم تا از اطاله آن بپرهیزم.
1. هر کاروان از یک اتوبوس (40 نفر) تشکیل شده که دارای یک مدیر راهنما و یک مداح یا روحانی است. گاهی اوقات از یک دفتر زیارتی بیش از یک کاروان به صورت همزمان اعزام می شود. در مرتبه اول مدیریت این حقیر (اسفند سال قبل) از دفتر زیارتی یک کاروان اعزام می شد و این سفر (اردیبهشت جاری) دو کاروان. فرق این دو در این است که در سفرهای بیش از یک کاروان؛ مدیر برای رعایت نکات مختلف نیازمند هماهنگی کامل با مدیر کاروان همسفر خود است. چرا که عدم هماهنگی و تلاقی و کم و زیاد شدن برنامه ها، صدای زوار هر دو کاروان را که در این موارد به شدت خود را با هم مقایسه می کنند در خواهد آورد.
2. هر دو سفر ما از مرز شلمچه انجام شد. البته من پیش از این چند باری از مرز مهران اعزام شده بودم. فرق مرز مهران و شلمچه بیشتر در بعد مسافت آن است. برای مثال اتوبوس هایی که ساعت 1 بعد از ظهر از قم به سمت مهران حرکت می کنند، حدود ساعت 5/2 تا 3 بامداد به این شهر وارد شده و فرصت دارند تا در زائرسرای موقت شمسا چند ساعتی را استراحت کرده و بعد از اقامه نماز صبح و صرف صبحانه به اتوبوس هایشان که در صف ورود به گمرک ایستاده اند، سوار شده و حرکت کنند. در حالی که اتوبوس هایی که در همین ساعت از قم به سمت شلمچه حرکت می کنند، حدود 5/5 تا 6 صبح به خرمشهر وارد می شوند و چون حق ورود به محوطه گمرک را ندارند، همان کنار جاده توقف کرده و مسافرین با مشکلات فراوانی وضو گرفته و گوشه ای نماز صبح شان را اقامه کرده و سپس وارد مرز می شوند. طبیعی است این سه ساعت حرکت اضافه در ایران، از آن سو نیز به مدت حرکت به سمت نجف اشرف می افزاید. به طور کل مسافرین قمی که از طریق مرز شلمچه راهی عتبات می شوند، باید آمادگی یک سفر طولانی سی ساعته را داشته باشند. در حالی که در مهران چند ساعتی کمتر است.
از سوی دیگر در مرز مهران نیروهای آمریکایی مستقرند و در مرز شملچه، نیروهای انگلیسی که گر چه در هویت متفاوتند ولی ماهیتاَ تفاوتی ندارند. یعنی دستورالعمل برخوردشان با زوار ایرانی، تقریبا یکسان است. انگلیسی ها هم مانند آمریکایی ها از تمامی زائرین جوان (مردها) انگشت نگاری، عکس قرنیه و ... می گیرند.
در اعزام از مرز مهران زائرین در داخل ایران از شهرهای اراک، ملایر، نهاوند، بیستون، کرمانشاه، اسلام آباد، ایوانغرب، ایلام و مهران و در داخل عراق از شهرهای بدره، کوت و دیوانیه عبور می کنند تا به شهر نجف اشرف وارد شوند. در حالی که زائرین اعزامی از شملچه باید در داخل ایران از شهرهای اراک، بروجرد، خرم آباد، پلدختر، اندیمشک، اهواز و خرمشهر و در داخل عراق از شهرهای بصره، ناصریه و سماوه عبور کرده و به شهر نجف اشرف وارد شوند. از نظر بدی مسیر از محور مهران؛ حدفاصل اسلام آباد تا ایوانغرب به خاطر فراز و نشیب جاده و پیچ ها و دره های خطرناک در ایران جزو مناطق خطر خیز تلقی می شوند و از محور شلمچه نیز حد فاصل خرم آباد تا اندیمشک نیز به همین شکل (شاید بدتر) می باشد. در آن سوی مرز از سمت مهران مشکل خاصی وجود ندارد جز این که جاده های عراق به طور کلی ویران است و کار خاصی روی آن صورت نگرفته است. اما از محور شلمچه بعد از طی بخشی از شهر ناصریه، جاده از بیابان لم یزرع کویری عبور می کند که تا چشم کار می کند کویر است و رمل و خدا نکند طوفانی در این صحرا بوزد که دیگر چشم چشم را نمی بیند. این جاده به خاطر وجود مرقد عبدالله بن حسن مثنی (از نوادگان امام حسن(ع)) به نام عبدالله بونَجِم معروف است.
3. از هر مرزی که بخواهید ایران را به سمت عراق ترک کنید، نمایندگی حج و زیارت مستقر در آن مرز، نام شرکت سرویس دهنده شما را در عراق به شما اعلام می کند. در واقع از سوی ایران تنها یک شرکت (شرکت شمسا) و از سوی عراق چندین شرکت (مانند: السنونو، قصر المصطفی، الجرش، المنار، الدیار و ...) با هم قرارداد بسته اند که به زائرین سرویس دهی کنند. ضمن این که یکی دو شرکت امنیتی عراقی نیز مأمور محافظت از جان زوار در طی مسیر و در شهرهایی که مستقر می شوند، هستند. بعد از خروج از گمرک عراق، شرکت عراقی برای شما یک اتوبوس آماده کرده است (که اغلب بی شباهت با ماشین دودی های قدیم نیست) و شرکت امنیتی نیز، نیروهایش را آماده نگه داشته تا هر چهار اتوبوس را با یک خودرو اسکورت کند.
4. زمانی که شلمچه را به سمت بصره ترک می کنیم، از روی خاکریزها و کانال ها و سیم خاردارهای باقی مانده از زمان جنگ، عمق نفوذ رزمندگان اسلام را در زمان دفاع مقدس به سمت بصره به خوبی می توان مشاهده کرد.
امروزه از شهر بصره به عنوان دومین شهر و اولین بندر مهم عراق، چیز زیادی جز ویرانی راه ها، کثیفی خیابان ها، از بین رفتن پل ها و شلوغی و بی سر و صاحبی معابر باقی نمانده است. این شهر که محل تلاقی دو رود بزرگ و پرآب دجله و فرات است ـ که همین مسئله می تواند و باید به رونق بی نظیر آن بیفزاید ـ امروزه از دید ناظر بیرونی جز صورتی از یک شهر جنگ زده چیزی ندارد.
5. در سیطره نجف (عراقی ها به پاسگاه های ایست و بازرسی؛ سیطره می گویند.) پس از بازرسی کلی اتوبوس ها با دستگاه های حساس به مواد منفجره، نام هتلی را که باید کاروان در آن مستقر شود، به مدیر و راننده اعلام می کنند. در سفر قبلی هتل ما در نجف اشرف «الهمام» نام داشت که در نزدیکی میدان ثورة العشرین نجف واقع شده بود. گر چه نسبت به حرم فاصله داشت، ولی جوانترها می توانستند با یک ربع، بیست دقیقه پیاده روی به حرم مشرف شوند. ضمن این که برای تشرف به حرم همواره یک اتوبوس در اختیار هتل بود. اما در سفر اخیر هتل ما «الفرقدین 1» نام داشت که در شارع کوفه (و در واقع در خود کوفه) واقع شده بود و فاصله اش تا حرم چندین کیلومتر بود و پیاده روی به جهت کمبود زمان امکان نداشت. در این هتل به جای اتوبوس دو دستگاه مینی بوس در اختیار هر دو کاروان قرار داده بودند که به حرم مشرف شویم. بگذریم که ما در هر بار تشرف با رانندگان مینی بوس برای محل توقف بحث داشتیم.
6. زائری که به نجف اشرف مشرف می شود، سه شب و سه روز در این شهر اقامت دارد. روز اول ورود به عراق جزو روزهای اقامت در نجف محاسبه می گردد. عمده اتوبوس ها اگر در مسیر مشکلی پیدا نکنند حول و حوش نماز مغرب و عشا به نجف وارد می شوند. اما مواردی بوده که اتوبوس بنا به دلایل مختلف (خرابی ماشین، توقف های طولانی در سیطره ها و ...) در ساعات آغازین بامداد روز بعد وارد شده اند. به هر حال پس از ورود به نجف بسته به زمان ورود، مسافرین در اتاق ها مستقر و پس از استراحتی بسیار کوتاه و در صورت داشتن وقت پس از غسل زیارت و تجدید وضو آماده تشرف به حرم می شوند.
برنامه دو روز و دو شب باقیمانده نیز از این قراراست:
یک نیم روز برای زیارت و انجام اعمال مسجد کوفه، یک نیم روز برای زیارت و انجام اعمال مسجد سهله و دو نیم روز برای زیارت حرم امیرالمؤمنین(ع) و احیاناً بازار و خرید سوغات.
7. یکی از مشکلات مدیریت در این سفر، تقسیم اتاق هاست. هر هتل موظف است 17 اتاق در اختیار هر کاروان قرار دهد، در حالی که معمولا کمتر از این تعداد واگذار می کنند. طبعاَ این اتاق ها در طبقات مختلف پخش هستند. بلافاصله بعد از ورود مسافرین به اتاق هایشان اعتراضاتی از این دست شروع می شود:
اتاق من پنجره ندارد، اتاق من کثیف است، اتاق من در طبقات بالاست و برای من از پله بالا رفتن سخت است، ما می خواهیم با هم باشیم، ما می خواهیم اتاقمان جدا باشد و ...
این در حالی است که از جلسه توجیهی پیش از سفر گرفته تا فرصت هایی که در بین راه به دست می دهد، مرتبا این مسائل به گوش زائر خوانده می شود که:
مدیر هیچ اختیاری در تعداد اتاق ها ندارد، مدیر هیچ اختیاری در انتخاب هتل و دور و نزدیکی آن ندارد، مدیر هیچ آشنایی با اتاق ها و تمیز و کثیفی آن ندارد، به دلیل محدودیت اتاق ها، جابجایی آن ها ممکن نیست و ...
ضمن این که باید به بسیاری از توقعات زائرین حق داد اما این نکته را نیز باید مد نظر داشت که متاسفانه کشور عراق از نظر فرهنگ اجتماعی در سطحی بسیار بسیار پایین قرار داد. مثلاً سطح نظافت هتل هایشان به مراتب از نظافت منازل شخصی شان بهتر است، با این حال نظافت در اکثر هتل ها در سطحی بسیار بسیار پایین قراردارد. به عنوان نمونه شاید هفته ها و ماه ها به پنجره ها دستمال کشیده نشود. یا ملحفه ها و پتوها حتی الامکان تعویض نمی شود و فقط تا حدودی آنکارد می شود. وضعیت آشپزخانه هتل ها به گونه ای است که اگر کسی آن را از نزدیک ببیند شاید برای وعده های متمادی از لب زدن به غذا خودداری کند و مشکلاتی از این دست که اگر عشق به ائمه مظلوم مدفون در آن سرزمین نبود، شاید کسی در طول عمرش هم رغبت به رفتن به چنین سرزمینی پیدا نمی کرد.
از سوی دیگر به علت قطع و وصل مکرر برق در طول شبانه روز، بهانه خوبی برای صاحبان هتل ها فراهم است تا از راه اندازی آسانسورهایشان که ظاهراً هزینه بالایی هم دارد، خودداری کنند و هر بار به بهانه ای آن را خاموش نمایند. در این صورت است که زائرینی که در طبقات بالای هتل سکنی گزیده اند، با مشکلات فراوانی رو به رو خواهند شد.
8. زائرین در ساعت 12 آخرین شب اقامت در نجف اشرف، ساک های خود را بسته و در لابی هتل قرار می دهند و یک ساعت قبل از اذان صبح بیدار شده و با همکاری هم ساک ها را به ماشین ها بار زده و کاروان به سمت حله حرکت می کند. در یکی از مساجد شهر حله، نماز صبح اقامه شده و مسیر به سمت بغداد و کاظمین ادامه داده می شود. در این مدت صبحانه نیز در اتوبوس توزیع می شود تا مسافرین تناول کنند. فاصله بین نجف تا بغداد گر چه حدود 250 کیلومتر است ولی به واسطه حضور سیطره های متعدد گاهی این مسیر تا چهار یا پنج ساعت هم به طول می انجامد. به محض ورود به شهر کاظمین، اتوبوس ها در یکی از خیابان ها مابین رود دجله و حرم مطهر امامین کاظمین(ع) متوقف شده و زائرین به حرم مشرف می شوند. از آنجا که همواره سعی بر این است که زائرین قبل از غروب آفتاب به کربلای معلی وارد شوند، لذا مدت زیادی برای زیارت این حرم شریف وجود ندارد. چیزی حدود یک و نیم تا دو ساعت. در این فاصله که زائرین مشغول زیارتند، مدیر موظف است به محل توزیع غذا (که از سوی شرکت شمسا مشخص شده) مراجعه و برای کاروان خود نهار تهیه کرده و در اتوبوس ها قرار دهد تا در راه صرف شود. بعد از جمع کردن زوار در قسمتی که از پیش تعیین شده، همگی به اتوبوس ها سوار و راهی شهر مصیّب؛ حرم طفلان مسلم که در حدود 40 کیلومتری شمال کربلا واقع است می شوند. نماز ظهر و عصر در حرم این عزیزان اقامه و پس از یک زیارت کوتاه، اتوبوس راهی شهر مقدس کربلا می گردد.
در سفر اخیر؛ ما حدود ساعت ده و نیم از توقفگاه اتوبوس ها خارج شدیم و هنوز از بغداد بیرون نرفته بودیم که خبر انفجار کاظمین را شنیدیم که در آن جمع کثیری از زائرین ایرانی شهید و زخمی شدند. محل انفجار در نزدیکی جایی بود که غذای کاروان ها توزیع می شود و ما بیش از نیم ساعت در آن جا نشسته و منتظر غذا بودیم. اما تقدیر چیز دیگری رقم زده بود.
9. کاروان ها هنگام عصر و بعضاً هنگام غروب وارد کربلا می شوند. باز مانند نجف در سیطره ورودی کربلا، نام هتل اعلام می شود. معمولاً این گونه است که کسانی که در نجف هتل های نزدیک حرم بوده اند در کربلا دورتر و بالعکس کسانی که در نجف در هتل های دور بوده اند در هتل های نزدیک تر مستقر می شوند. گر چه استثنائاتی نیز در این مورد وجود دارد که مثلا در هر دو شهر به حرم نزدیک یا دور بوده اند.
در سفر قبلی هتل ما «بیارق الاسلام» واقع در ابتدای خیابان سدره، در شمال حرم امام حسین(ع) و در فاصله کمتر از پنجاه متری این حرم مطهر قرار داشت. این هتل علاوه بر مشکلاتی که در همه هتل های عراق وجود دارد، بنایی هم داشت و از اول صبح تا پاسی از شب، صدای چکش و بیل و کلنگ و دریل و ... آسایش مسافرین را به طور کلی سلب کرده بود. پیگیری های مکرر ما هم نتیجه نداد و کسی گوشش به این حرف ها بدهکار نبود.
در این سفر هتل ما در کربلا هم «فرقدین» نام داشت در همان خیابان سدره و با فاصله 200متری حرم. الحق در این چندین سفری که من به عتبات مشرف شده ام این هتل هم از نظر نظافت ظاهری، نظافت اتاق ها، غذاخوری، آداب معاشرت کارکنان و غیره نسبت به دیگر هتل ها یک سر و گردن بالاتر بود. گر چه در قیاس با هتل های ایران شاید بتوان با کمی اغماض آن را یک ستاره محسوب کرد. به همین دلیل در روز پایانی اقامت مان یک لوح تقدیر نوشته و به دیوارش نصب کردیم تا حداقل این کیفیت را حفظ کنند، حالا بالا بردنش پیش کش!
10. در کربلا نیز کاروان های زمینی سه شب اقامت خواهند داشت که هر سه شب و دو روز و اندی اقامت در آنجا را مسافرین و زائرین تقریباً آزادانه به زیارت می روند. فقط چند ساعتی برای زیارت دوره برای معرفی اماکن کربلا از قبیل: تل زینبیه، خیمه گاه، محل قطع دست های حضرت ابالفضل(ع)، مقام امام زمان(عج) و نهر حسینیه (که عوام اشتباهاً آن را فرات یا علقمه می خوانند) برنامه اجرا می شود. البته قبلاً اماکن دیگری نظیر محل شهادت علی اصغر(ع)، محل شهادت علی اکبر(ع)، شیر فضه و مقام امام صادق(ع) وجود داشته که به دلیل عدم استناد تاریخی و ... از فهرست زیارت دوره کربلا حذف شده است.
در کربلا علاوه بر موارد فوق برنامه های مختلفی چه توسط بعثه مقام معظم رهبری و چه به ذوق و سلیقه کاروان ها در حرم های مطهر امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع) برگزار می شود که زائرین به فراخور حال و وقتشان در این برنامه ها شرکت می کنند.
11. در آخرین شب حضور در کربلا ضمن اجرای مراسم زیارت وداع در حرمین شریفین، زائرین ساک های خود را که دیگر چه از نظر کمیت و چه از نظر کیفیت به چند برابر حالت اولیه خود رسیده است، بسته بندی کرده و در لابی هتل قرار می دهند. معمولا در آخرین شب مدیر راهنما فرصت چندانی برای استراحت نخواهد داشت. چون یکی دو ساعت مانده به اذان صبح باید آماده شود. مسافرین را بیدار کند، با هتل تسویه کند، بر بار زدن و انتقال ساک ها به گاری ها و موتورها و سپس اتوبوس نظارت کند، مسافرین را برای سوار شدن به اتوبوس راهنمایی کند تا بلافاصله بعد از نماز صبح کاروان کربلا را به مقصد مرزی که از آن وارد کربلا شده اند، ترک کنند.
12. فاصله کربلا تا مرز (که برای مهران بین 5 تا 6 ساعت و برای شلمچه بین 7 تا 8 ساعت طول می کشد) به دلیل هیجان مسافر به خاطر جدایی از حرم ارباب از یک سو و خستگی شدید ناشی از برنامه های فشرده و ... از سوی دیگر، کمی سخت می گذرد. به هر حال این سفر با ورود به مرز کشورمان و عبور از گیت های بازرسی، گمرک و سوار شدن به اتوبوس ایرانی تقریباً تمام شده تلقی می شود. عمده مسافرین با دیدن وضعیت عمومی عراق، با ورود به کشورمان خدا را شکر می کنند. سفر در ایران نیز با تمامی خستگی و کوفتگی در حداکثر 15 ساعت (برای شهر قم) به پایان می رسد و زائرین با کوله باری پر از خیرات و البته با دستانی پر از ساک های سوغاتی، در همان مکانی که به اتوبوس سوار شده بودند، پیاده و مورد استقبال نزدیکانشان قرار می گیرند.
در حرم امام حسین(ع) به کتابی به نام «نبراس الزائر» برخورد کردم که در آن روایات بسیار زیبا و البته شگفت انگیزی در خصوص زیارت آن امام همام درج شده بود. می خواستم کتاب را بخرم ولی گفتند فقط برای نگهداری در حرم چاپ شده است. از همین روی، تعدادی از احادیث را یادداشت کردم که ان شاء الله در یک پست مستقل آن ها را برایتان خواهم گذاشت.
یا علی!
به پاتوق دست نوشته های من خوش آمدید.